Değişen, Dönüşen, Hatırlanan Ev ve Aidiyet

Nereye aitsin? Türkiye’ye aitim. Suriye’ye aitim. Almanya’ya aitim. Beyrut’a aitim ben. Londra’ya aitim. Hepimiz kendimizi bir yerlere ait hissetmek isteriz. Aidiyet, ait olmak nedir? Bir ulusa ya da etnik kimliğe bağlılık dışında ele aldığımızda "aidiyet", bağlanma ve evde olma hissidir.

Küreselleşmenin beraberinde göçün artması göçmenlerin en­tegrasyonu ile birlikte, göçmenin köken ülke ile ilişkilerini sürdür­mesi, kimlik ve aidiyet sorularını da beraberinde getirmiştir. Göç­menin göç ettiği ülke ile ilişkile­ri, topluma dâhil olması ve oraya ait hissetmesi acaba mümkün mü? Yoksa aidiyet sade­ce köken ülkeye bağlı mı olmalı? Avrupa’ya göç eden birinci nesil hâlâ Türkiye’ye ait his­sedebilir; peki ikinci ve üçüncü nesil diye adlandırdığımız, o ül­kelerde doğan göçmenler nereye ait?

Göçmenseniz, doğduğunuz ül­kenin dışında bir yerde yaşıyor­sanız "Nereye aitsin?" sorusunun cevabı zordur. Doğduğunuz yer mi, dilini bildiğiniz ülke mi, etnik veya kültürel bağlar mı belirler aidiyeti? Peki, zorunlu olarak göç ettiyseniz, o zaman cevap daha zor olacaktır. Çünkü evinize, ken­dinizi ait hissettiğiniz o ülkeye dönmeniz mümkün değildir ve evinizi zorunlu olarak başka bir yerde yeniden kurmanız ve ait ol­manız gerekir. Ait olmak güvende hissetmektir, sosyal bağlara sahip olmaktır. Yaşadığınız toplumun sizi kabul etmesidir.

Mülteciyseniz, hayat sizi başka bir ülkeye aniden savurduysa ve tüm imkânlarınızla birlikte ailenizi, ar­kadaşlarınızı bırakıp gittiyseniz, ait olmak o an “güvende olmak” ve “korunmak”tır belki de. Bu bir şehirdir bazen, bazen ülke ve ba­zen de evinizdir. Eviniz aslında ait olduğunuz yerdir belki de. Aidiyet nostaljik bile olsa günlük hayatta karşılaşılan güçlüklerle başa çık­manın bir yoludur. Göçmenler ve mülteciler yerleştikleri ülkelerde evlerini yeniden inşa etmekte ve aidiyet ise bir tür geri dönüş haya­li olarak tam orada durmaktadır.

“Buraya aitim” ifadesi bir ulusa ait olmayı gösterebildiği gibi kişisel duygulardan hareket edildiğinde aidiyet hissi bir bağlanma olup, “evde olma” hissidir.

Dolayısıyla aidiyet, göçle birlikte biçim değiştirerek mekânsal aidi­yete dönüşmüştür ve artık birden fazla yere ait olmak mümkündür. Artık, aidiyet güvende hissedilen, sosyal bağlara sahip olduğumuz mekânlara aidiyettir, parçası ola­rak kabul edildiğimiz topluma ai­diyettir.

Göçmenlerin başlangıçta yeni yerleştikleri ülkelere aidiyet ge­liştirmediği ancak zaman içinde köken ülkeye olan aidiyetin dö­nüştüğü ve yeni yerleşilen ülkeye aidiyetin geliştiği varsayılmakta­dır. Aslında dönüşen, köken ül­keye duyulan aidiyet hissi değil, gelişen yeni bir aidiyettir. Köken ülke hâlâ orda durmaktadır; aile ve akrabalar ordadır.

Göçmenler uzakta yaşasalar bile sınırlar ötesinde evleri ve köken ülke ile bağlarını sürdürmektedir. Yeni ulus ötesi yaşamlarında hem köken ülkede hem de yerleştikleri ülkede ailevi, ekonomik, kültürel, siyasi bağlarını ve kimliklerini korumaktadırlar. Dolayısıyla, her iki ülkeye ya da topluma ait his­setmek ve birden çok gerekçeyle birden çok aidiyet geliştirmek mümkündür.

Suriye’den savaş nedeniyle kaçan, Türkiye’de yaşadıktan sonra İn­giltere’ye yerleşen bir sığınmacı acaba nereye aittir? İngiltere’de evinde hissederken acaba hâlâ Suriye’ye ait olabilir mi? Onu İn­giltere’ye ait hissettiren şey gü­venlik hissi mi yoksa yakınlık mı? Ya da bu aidiyet hissini sağlayan şey ülkelerin sağladığı imkânlar mı? Elbette Suriye o kişinin ana vatanıdır. Ama Türkiye’de de ya­şamıştır, Türkiye onun bir parçası olmuştur artık. Dil öğrenmiş, ar­kadaşlıklar kurmuştur. Aslında üç ülkeye de aidiyet gelişmiş, aidiyet bölünerek çoklu aidiyet ortaya çıkmıştır.

Göçmen yerleştiği ülkede olum­suz tecrübelere sahipse, gizli ya da açık ayrımcılıkla karşılaştı ise o zaman bu aidiyet hissi zedele­necektir. Ayrımcılıkla karşılaştı­ğında yabancı hissedersin; ama bazen de normal hissedersin, o topluma ait gibi.

“Toplumda kabul edilmiş olma hissi”, aidiyeti destekleyen en önemli hislerden biridir. Bazen göçmen olmak ya da mülteci ol­mak gibi etiketler bizim toplu­mun parçası olarak hissetmemizi başka bir ifade ile ait olmamızı engeller. Göçmenin yerleştiği ül­kede kalma süresi arttıkça o ül­keye aidiyetin artması beklenir. Ancak, bazen üzerinden yıllar geçse bile arkadaşlıklar, günlük hayattaki konuşmalar, sevdiğiniz bir yemeğin kokusu “yakınlık ve evde olma hissi” doğurabilir ve böylece evi, ait olduğunuz ülkeyi ya da bazen o bölgeyi veya şehri yeniden hatırlarsınız. O zaman artık Türkiye veya Almanya’ya, Konya veya Berlin’e, Emirdağ veya Belçika’ya ya da "diaspora"ya ait olabilirsiniz. Çalışmak için giden­ler, yurt dışında eğitim görenler, orada yaşayanlar ve tabi nesiller boyu orada olanlar da dâhil di­asporaya. Sadece ait hissetmek yeterli belki.

Nereye aitsin sorusunun cevabı çoğu zaman ulus aidiyetinden çok "Brüksel’e, Hamburg’a, Lond­ra’ya aitim", “İstanbul’a, Kayse­ri’ye, İzmir’e, Mardin’e aitim” gibi mekân aidiyeti olabilir. Diaspo­ra aidiyeti de kendi içinde etnik, dini alt kimlikleri barındırabilir. Ancak, söz konusu bu alt diaspo­ra kimlikleri korunmakla birlik­te, etnik ve dinî farklılaşmaların ötesinde “dayanışma ağı olarak diaspora” aidiyetleri öne çıkabilir.

Ait olduğunuz yer aslında evi­nizdir. Ev, yalnızca bir barınak değildir. Güvende ve özgür his­setmenin, yaşanılan toplumla bağ kurmanın, ait hissetmenin bir aracıdır. Ev, “aile ve hatıraların olduğu yerdir”, “yaşanılan yerdir”, “arkadaşların, işin olduğu yerdir”, “güvende veya yakınlık hissettiğin yerdir.” Dolayısıyla ev, tüm bu iliş­kilerin düğümlendiği, güvenlik ve bağlanma gibi daha çok sembolik bağlarla ifade edilen, göçmenler için yeniden inşa edilen yerdir. Gerçek ev; yaşanılan, doğduğun, güvende veya yakın hissettiğin, bağlandığın ve ait olduğun yer­dir. Dolayısıyla ev veya ait olunan yer, hâlihazırda yaşanılan ülke veya şehir ile gelecekte yaşamak istenilen, özlem duyulan, zamanı geldiğinde geri dönmenin umut edildiği çeşitli ülkeler, şehirler, mekânlar arasında gidip gelmek­tedir.

Belki de kahvenin kokusu, loku­mun tadı ile bir şekilde ait olunan ülke yeniden hatırlanabilmekte­dir. Diaspora olmak belki de böyle bir aidiyettir sadece.

Yerleşilen ülkede hissedilen “diğeri” olma, göçmenlerin ve mültecilerin iki mekân arasında kalmalarına ve belki de evsiz his­setmelerine yol açarken, dünya­ya yayılmış aynı dilden, dinden, ülkeden, şehirden, köyden, etnik kökenden diğer kişilerle kurulan bağlar kaybedilen evin yeniden inşasını kolaylaştırarak aidiye­ti güçlendirmektedir. Göçmen olmak, burada ve orada, evden uzakta ama evde, birden fazla şehre veya ülkeye ait olmaktır. Göçmen olmak, Türkiye kökenli ve İngiliz, Türkiye kökenli ve Al­man ya da başka bir şey olmak­tır. Göçmen olmak köken ülkeye, yaşadığın ülkeye ya da daha önce yaşadığın başka bir ülkeye ait ol­maktır. Hatırlamaktır, değişmek­tir, dönüşmektir ve ne olursa ol­sun bağlanmaktır, tıpkı “aidiyet” ve “ev” gibi.